Yetiştiriciliği sınırlandıran faktörler ilkbahar erken donları ve şiddetli kış soğuklarıdır.
Gövde -25 oC’ye kadar dayanabilir. Gözler ve yıllık sürgünler -20 oC’ de zararlanmaktadır
Soğuktan zararlanma, ilkbaharda vejetasyonun başlamasıyla birlikte artmaktadır. Yeni patlamış tomurcuklar -6.6 oC’ye kadar dayanabilirken, açmış çiçekler -3.6 oC ve küçük meyveler – 2.7 oC’de zarar görmektedir. Kış dinlenme süreleri 50-1300 saat arasında değişmektedir. Kışları ılık geçen yerlerde soğuklama süresi yüksek olan çeşitler seçilmemelidir. Soğuklama ihtiyacını karşılayamayan çeşitlerde düzensiz, geç ve uzun süren bir çiçeklenme, düzensiz yapraklanma meydana gelir ve yeterince ürün alınamaz. Soğuklama süresi kısa olan çeşitlerin, soğuk bölgelerde yetiştirilmesi durumunda ise, sıcaklık dalgalanmalarını
yerlerde erken çiçeklenme meydana geleceğinden, oluşabilecek son donlar nedeniyle ürünün kaybedilme riski çok yüksek olmaktadır.
Don riskini azaltmak için:
• Kış sonu/ilkbahar başında bahçedeki otlar biçilmeli
• Mümkün olduğunca geç budama yapılmalı
• Yaz budaması yapılarak gözlerin güneşlenmesi artırılmalı
• Kasım-aralık aylarında gövde ve ana dallar beyaz lateks boyayla boyanabilir
ÇOĞALTMA
Şeftalilerin çoğaltılmasında en fazla kullanılan yöntem, T durgun göz aşısıdır. Yetiştiricilik yapılan bölgeye göre değişmekle birlikte, anaçların en iyi kabuk verdiği Ağustos-Eylül aylarında yapılabilir. Anaç üzerinde topraktan 5-10 cm yukarıda T şeklinde bir kabuk kaldırılarak, aşılanacak çeşidin o yılın sürgünlerinden hazırlanan aşı kalemlerinden alınan göz takılır. Anaç ve göz kabuklarının birbirine iyi temas etmesine ve gözün hava almayacak şekilde bağlanmasına dikkat etmelidir. Aşıdan 15-20 gün sonra aşı bağlarının kesilmesi çok önemlidir. Erken ilkbaharda (ağaçlar uyanmadan) göz üzerinden anacın tepesi kesilerek, gözün sürmesi sağlanır. Ayrıca anaç üzerinden çıkan sürgünler de temizlenmelidir.
Şeftalide Haziranda sürgün T göz aşısı da yapılabilir. Ayrıca gerekli olduğu durumlarda kalem aşıları da kullanılabilir. Kalem aşısı yapılacaksa, kalemler sonbaharda yapraklar döküldükten sonra alınmalı ve buzdolabında, nemli bir kağıda sarılarak bir plastik torba içinde, 1-2 oC’de muhafaza edilerek Mart-Nisan aylarında (anacın gözleri sürmeye başlamasından çiçekler açıncaya kadar) aşılar yapılmalıdır.
ANAÇLAR Anaç seçiminde toprağın fiziksel yapısı, kireç miktarı, taban suyu seviyesi ve nematodla bulaşıklık durumu göz önüne alınır. Tohum anaçları ve kon anaçlar kullanılır.
Nemaquard: Kök ur nematoduna (Meloidogyne spp.) dayanıklı, kuvvetli ağaçlar oluşturan tohum anacıdır. Kış soğuklarına dayanıklı değildir. Kloroza, bakteriyel kansere hassastır. Homojen çöğür verir ve bütün şeftali çeşitleri ile uyuşması iyidir.
GF 305: Homojen çöğür verir, bütün şeftali çeşitleri ile uyuşması iyi ve kuvvetli gelişir. Kök kanserine duyarlı, virüs hastalıklarına çok duyarlı ve nematodlara hassas olan tohum anacıdır.
GF 677: Kuvvetli gelişen klon anacıdır. Verimli ağaçlar oluşturur, kireçli topraklarda kullanılabilir, tüm çeşitlerle uyuşması iyidir ve kurak koşullara dayanıklıdır. Soğuğa, su tutan topraklara, kök çürüklüğüne ve nematodlara hassastır.
Citation (Klon anacı-Patentli): Bodurluk ve erken meyveye yatma sağlar. Islak toprak şartlarına tolerant, kök ur nematoduna dayanıklı ve meyvenin şeker içeriğini ve büyüklüğünü artırır. Virüs, fungus, bakteriyel kansere hassastır.
Cadaman (Klon anacı-Patentli): Kuvvetli gelişir, GF 677’den daha büyük ağaçlar oluşturur, kurak ve verimsiz topraklara uyumu iyi ve üzerine aşılı çeşidin verimi yüksek olmaktadır.
Atlas (Klon anacı-Patentli): Oldukça güçlü ağaçlar oluşturur, kök ur nematoduna dayanıklı, tuzlu ve kireçli topraklara tolerant, verimli ve meyve büyüklüğünü artırır. Meyve olgunlaşmasını bazı çeşitlerde geciktir, ıslak toprak şartlarına ve dikim sırasında su kaybına hassastır.
BAHÇE TESİSİ
Bahçe tesisinden önce iklim, toprak ve sulama durumu, çeşit ve pazarlama şartları dikkate alınmalıdır. Dikim öncesinde toprak tahliline göre temel gübreleme yapılmalıdır.
Genel olarak 5×5, 5×4 veya 5×3 m dikim mesafesi uygulanabilirse de kullanılan anaç, çeşit, toprak yapısı, toprak işleme ve uygulanacak terbiye sistemi göz önüne alınarak mesafe belirlenmelidir. Bir yaşındaki aşılı fidanlar kullanılmalı ve kışları ılık geçen yörelerde sonbahar dikimi yapılmalıdır.
Çeşitler
Yapılan ıslah çalışmalarıyla dünyada her yıl yaklaşık 100 çeşit piyasaya sunulmaktadır. Yetiştirilecek çeşidin bölgeye adaptasyonu oldukça önemlidir. Çeşit seçiminde soğuklama süreleri dikkate alınmalıdır. Dünyada ve ülkemizde yetiştiriciliği yapılan bazı çeşitler şunlardır:
Erkenci çeşitler: Francoise, May Crest, Spring Crest, Super Rich, Rich May, Early Red, Armking(N), Silver King (N),
Orta mevsim çeşitleri: Redhaven, Royal Glory, Royal Gem, Glohaven, Big Top (N), Caldesi 2000 (N),
Geççi Çeşitler: Elegant Lady, Monroe, Rio Oso Gem, Suncrest, O’Henry, Fantasia(N), Stark Redgold (N), Venus (N), Morsiani-51 (N), Sweet Lady (N), Fairlane (N)
BUDAMA
Şeftalide meyveler 1 yıllık dallarda meydana geldiği için diğer meyve ağaçlarına göre biraz daha ağır bir budama yapılmalıdır. Her yıl düzenli şekilde yıllık sürgün oluşumu budama ile sağlanmalıdır.
Ülkemizde şeftali ağaçları daha çok 3-4 dallı vazo (goble) sistemi uygulanmaktadır. Yurt dışında ise sık dikim tesislerde V veya Y sistemi ve merkezi lider sistemi uygulanmaktadır. Bu sistemlerde sıra arası ve üzeri mesafeler daha yakın tutulmaktadır.
Dikimden sonraki ilk 2-3 yıl şekil budaması, daha sonra ise her yıl düzenli olarak ürün budaması yapılmalıdır. Durgun dönemde yapılacak budamada kışın aşırı soğuklar geçtikten sonra ve ağaçlarda gözler
henüz patlamadan yapılmasına dikkat edilmelidir. İyi bir budama yapabilmek için dal çeşitlerinin ve üzerinde bulunan gözlerin (çiçek gözü, odun gözü) durumu dikkate alınmalıdır. Budama esnasında çiçek ve odun gözlerini karışık şekilde taşıyan dallar bırakılmalı, yalnız çiçek gözü taşıyan dallar kesilmelidir. Mayıs-Haziranda yapılacak hafif bir yaz budaması da iyi sonuçlar vermektedir.
MEYVE SEYRELTMESİ
Şeftalilerde açan çiçeklerin % 10–40 arasında meyve tuttuğu göz önüne alındığında meyve seyreltmesi gerekli olmaktadır. Seyreltme yapılmadığında meyveler küçük kalmakta, dallar yeterince pişkinleşemediği
Kimyasal maddelerle seyreltmede NAA, Ethephon, Sevin gibi maddeler tam çiçeklenme döneminde uygulanmaktadır. Ancak kimyasal maddelerle yapılan seyreltmede homojen meyve dağılımı sağlanamaz
ve her yıl başarılı sonuç alınamaz. En uygun olan seyreltme el ile yapılandır. Elle seyreltme masraflı fakat güvenlidir. Her 10-15 cm de bir meyve kalacak şekilde, meyvelerin çapı 2-2.5 cm olduğunda, çekirdek sertleşmeden önce yapılmalıdır.
SULAMA
Sert çekirdekli meyveler arasında en fazla su isteyen tür şeftalidir. Meyvelerde çekirdek teşekkülünden sonra suya ihtiyaç vardır ve su ihtiyacı iklim ve toprak özelliklerine göre farklılık gösterir. Meyve hasadından önceki sulamalar meyvelerin irileşmesine ve renklerinin koyulaşmasına etki eder, hasattan sonraki sulamalar çiçek tomurcuğu teşekkülü ve gelişmesi, depo maddeleri teşekkülü ve birikimi üzerine etki yapar.
Çiçek tomurcuklarının farklılaşması döneminde aşırı sıcaklıkların olması, çoklu pistile (dişicik) sahip çiçek oluşumunu artırmaktadır. Bu çiçeklerin bir kısmı dökülmekte, bir kısmı ise döllenerek meyve oluşturmaktadır. Bu meyveleri pazarlama şansı bulunmadığından üretici kayba uğramaktadır. Özellikle Temmuz-Ağustos döneminde ağaçların sulanmasına dikkat edilirse, çoklu pistil oluşumu bir miktar azaltılabilir.
GÜBRELEME
Şeftali bahçelerinde ürün yolu ile topraktan alınan besin maddelerinin tekrar toprağa verilmesi gerekir. Meyveler bir yıllık dallarda oluştuğundan yeni sürgünlerin teşekkülü için iyi beslenme şarttır. Verilecek gübre miktarının yaprak ve toprak analizleri ile belirlenerek uygulanması en geçerli yöntemdir.
Çiftlik gübresi ve fosforlu gübreler sonbaharda birlikte verilirse fosforlu gübrenin topraktaki kireç tarafından tutulması önlenmiş olur. Azotlu ve potaslı gübreler bölgelere değişmekle beraber, şubat ve mart aylarında verilir. Çiçeklenme ve hasada yakın dönemde azotlu gübre verilmemelidir.
HASAT VE MUHAFAZA
Şeftali meyvelerinde olgunluk belirtisi olarak genellikle zemin ve üst renk teşekkülü ile meyve eti sertliği kullanılır. Olgunlaşma esnasında zemin ve üst renkte değişme, meyve etinde de yumuşama olur. Uzak pazarlara gönderilecek veya soğuk hava deposunda muhafaza edilecek meyveler tam olgunluklarından 3-4 gün önce hasat edilirler. Ağaçtaki meyvelerin tamamı aynı zamanda olgunlaşmadığınd
Şeftali meyveleri soğuk hava depolarında %85-90 nisbi nemde, –0,5- 0 OC’de, 2-4 hafta ile muhafaza edilebilir.